Pidarta Bahasa Bali | Apa Yang Dimaksud Dengan Pidarta?
A. Teges Pidarta miwah Tetujon Pidarta
Kruna pidarta wantah alus saking kruna pidato, mawit saking kruna bahasa Melayu pidato. Kruna pidato sampun ngranjing dados kruna ring bahasa Bali andap, sané wangun alusnyané pidarta “pidato”. Pidarta inggih punika bebaosan marupa daging pikayunan sané kawedar ring ajeng sang sareng akéh mangda napi sané kawedar punika prasida karesepang saha kalaksanayang.
Pidarta inggih punika bebaosan mabasa Bali alus marupa daging pikayunan sané kawedar majeng anak sareng akéh, sané matetujon mangda anaké sané mirengang baose punika kayun nginutin daging kapatutan sané kabaosang utawi mangda napi sané kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Sang sané mapidarta kabaos orator. Pidarta sajeroning panglimbak Basa Bali napi malih ring aab jagat téknologi sané mangkin, maduwé widangan sané mabuat pisan pinaka média ring sajeroning nglimbakang Basa Bali ring pakraman taler ring kawéntenan widang pendidikan formal sané maduwé tetujon, utamannyané mangda para siswané uning tur waged mabasa Bali sané kacihnayang antuk paplajahan Basa Bali ring sekolah-sekolah.
Utaminnyané ring widang pendidikan formal, kawagedan mabasa sajeroning materi indik pidarta wantah silih tunggil sané mabuat sajeroning para siswa, riantukan materi pidarta punika prasida ngicénin para siswa indik nincapang kawagedan soang-soang para siswané sajeroning mabasa Bali, taler pinaka piranti pengembangan informasi ring pakraman taler ring sekolah.
B. Wangun Pidarta
Pidarta Basa Baliné pateh sakadi karangan surat sané ketah madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Pateh sakadi ring bahasa Indonesia, pidarta Basa Baliné maderbé wangun utawi format sasuratan sané pastika. Ring sor punika pacang katlatarang wangun pidarta Basa Baliné sané kapalih dados tiga inggih punika :
a. Purwaka/Pamahbah (pendahuluan)
b. Daging pidarta (isi pidato)
c. Pamuput (penutup)
C. Soroh Pidarta Manut Tata Cara Maktayang
Rikala mapidarta, wénten makudang-kudang tatacara maktayang pidarta, makadi ring sor puniki:
- Pidarta Kawacén (Manuskrip): Pidarta sané nganggén naskah utawi teks, rikala mapidarta raris kawacén téks sané sampun kasayagayang. Pidarta punika sampun kaparidabdabang téksnyané nganutin genah miwah galah rikala mapidarta.
- Pidarta Kaapalang (Memoriter): Inggih punika pidarta sané sampun kaparidabdabang langkungan, tur rikala pacang mapidarta sang sané mapidarta nénten nganggén téks sané kawacén. Pidarta puniki sujatinnyané sampun karencanayang, sampun madué teks, raris teks punika keapalang. Rikala mapidarata, sang mapidarta nénten ngawacén tur nénten makta teks.
- Pidarta Dadakan (Impromtu): Inggih punika pidarta sané kalaksanayang ring acara sekadi acara pawiwahan. Pidarta puniki sida mamargi ri antukan sang sané pacang mapidarta punika nadaksara kasudi maktayang pidarta.
- Pidarta Ringkesan (Ekstempore/skema): Inggih pinika pidarta sané kabaktayang nganggén ringkesan. Téks pidarta kakaryanin sané ringkes utawi bantang-bantang bebaosan manten sané kasurat. Raris rikala mapidarta, téks punika kawacén sakéwanten dikembangkan malih rikala mapidarta.